Чӑваш Республикин Президенчӗ Николай Федоров кӑларнӑ хушӑвӗпе хатӗрлекен Чӑваш Ен энциклопедийӗн виҫҫӗмӗш томӗ пичетленсе тухрӗ.
Тӑватӑ томлӑ энциклопедийӗн малтанхи икӗ томӗ тухнӑ ӗнтӗ: пӗри 2006 ҫулта кун ҫути курчӗ, тепри — 2008 ҫулта. Виҫҫӗмӗшӗ, кӑҫал, 2010 ҫулта тухрӗ. Тӑваттӑмӑшне вара 2011 ҫултах калӑпласа пӗтересшӗн.
Виҫҫӗмӗш тома «М»-ран пуҫласа «Се...» саспаллиллӗ статьясем кӗнӗ. Вулакансем кунта ҫутҫанталӑкпа, ӳнерпе, халӑх сӑмахлӑхӗпе ҫыхӑннӑ статьясем тупма пултарӗҫ. Статьясен чи пысӑк пайӗ — чӑвашсен хушшинче палӑрнӑ уйрӑм ҫынсем пирки каласа параканнисем.
Энциклопедине хатӗрлес ӗҫре 200 яхӑн ӑсчах тӑрӑшать — вӗсен шутӗнче 16 ӑслӑлӑх тухтӑрӗ те пур. Редакци канашӗнче пурӗ 26 ҫын, ун председателӗ — Николай Васильевич Фёдоров.
Кӗнеке ҫитес вӑхӑтра лавккасене ҫитӗ — туянма ан манӑр.
Нарӑсӑн 20-мӗшӗнче Шупашкарта тӗрлӗ регионти обществӑллӑ пӗрлешӳсем Раҫҫей Федерацийӗнчи кӑк халӑх чӗлхисене упраса хӑварас тата вӗсене аталантарас ыйтусене сӳтсе явма пысӑк канашлӑва пухӑнчӗҫ. Пуху Чӑваш наци музейӗнче иртрӗ.
Пӗтӗмӗшле илсен пухӑннӑ ҫынсене 2007 ҫулхи юпан 1-мӗшӗнче йышӑннӑ 309 №-лӗ федераллӑ саккун пӑшӑрхантарать — ытларах вӗсем ӑна сӳтсе яврӗҫ, ӑна хирӗҫлесе докладсем каларӗҫ. Тухса калакансем чылай пулчӗҫ. Тутарстанран килнӗ Сафиуллин Фандас Шакирович 309 №-лӗ саккунӑн кун-ҫулне уҫса пама тӑрӑшрӗ. Ҫак саккуна пурнӑҫлама тытӑнни те — сӑмахран, ППЭ-на тӑван чӗлхесемпе ирттерме чарни — ӑна пӑшӑрхантарни пирки пӗлтерчӗ. Патшалӑх тӑван чӗлхепе 1-4 классенче ҫеҫ вӗрентме сӗнет иккен (хальхи вӑхӑтра — 9-мӗш класчен), тата тӑван чӗлхесене вырӑс чӗлхипе вӗрентмелле имӗш. Ҫак йӗркесене пурнӑҫа кӗртме шухӑшлани ун шучӗпе (тӗрӗссипе, пухӑва хутшӑннӑ ҫынсен ытларахӑшӗ те ҫапла шутлать) Раҫҫейре вырӑс мар халӑхсене вырӑслатассипе ҫыхӑннӑ.
Регионаллӑ компонент шучӗпе малтан тӑван чӗлхене, тӑван халӑх историне тата культурине вӗрентнӗ пулсан, халӗ, ӑна пӑрахӑҫланӑ хыҫҫӑн ҫак предметсем хӑйсен саккунлӑх никӗсне ҫухатнӑ пек пулса тухать.
Чӗмпӗрте «Чувашская Республика и Ульяновская область: диалог культур» проектӑн пултарулӑх тӗлпулӑвӗсен ярӑмӗ вӗҫленнӗ ятпа пысӑк уяв иртрӗ. Унта 1000 ҫынна яхӑн пуҫтарӑннӑччӗ.
Уява Шупашкартан Чӑваш Республикин культура министрӗ Р.М.Лизакова, пай пуҫлӑхӗ М.Н.Краснов, Чӑваш наци конгресӗн президенчӗ Г.Н.Архипов, Чӑваш патшалӑх университечӗн доценчӗ В.А.Абрамов, журналистсен пысӑк ушкӑнӗ килнӗччӗ.
Уява хутшӑнакансем ҫавра сӗтел хушшине ларса хӑйсене пӑшӑрхантаракан ыйтусене сӳтсе яврӗҫ.
Ҫаплах чӑваш тумне ҫӗлекенсем: Т.В.Шаркова, Л.В.Болтаева, З.И.Воронова алӑстисем — курав йӗркелерӗҫ. Чӑваш кӗнеке издатильствин кӗнекисене те туянма май пулчӗ.
Фойере — куракансене пултарулӑхӗпе «Эревет», «Илем» (Чӗмпӗр),«Савӑнӑҫ» (Димитровград) ушкӑнсем савӑнтарчӗҫ.
Юлашкинчен пысӑк концерт пулчӗ. Унта облаҫри патшалӑх симфони «Губернаторский» оркестрӗ хутшӑнчӗ. Дирижёрӗ — Раҫҫей халӑх артисчӗ, Чӑваш патшалӑх симфони капеллин дирижёрӗ Морис Яклашкин пулчӗ.
Паян, авӑнӑн 1-мӗшӗнче, пур шайри шкулсенче те пӗлӳ кунне уявлаҫҫӗ.
Пӗлсе тӑма: Чӑваш Енре пурӗ 515 шкул; парта хушшине кӑҫал 126 пин ытла ача ларӗ, вӑл шутра пӗрремӗш класа каякансен шучӗ — 13 пинрен ытла. Чӑваш Енре 3 ача ҫурчӗ, 435 ача пахчи (выр. детский сад), 22 аслӑ шкул. Сӑмах май каласан студентсен йышӗ кӑҫалхи вӗренӳ ҫулӗнче 75 пин ҫурӑпа танлашать. Ҫак пысӑк йыша вӗрентес тӗлӗшпе 25,3 пин ҫын тӑрмашӗ.
Утӑ уйӑхӗн 5-11-мӗшӗсенче «Сувар» ятлӑ ҫамрӑксен пӗрлешӗвӗ ҫулҫӳреве тухрӗ. Чунҫӳреве (поломничествӑна) пурӗ 33 ҫын тухрӗ — вӗсен шутӗнче О. Цыпленков (чунҫӳрев ертӳҫи), «Шуҫӑм» ансамбль, ҫыравҫӑсем (С. Асамат, Лидия Сарине), Вера Никонорова эстрада ҫӑлтӑрӗ, чӑваш чӗлхи вӗрентӳҫисем, ҫамрӑксем пулчӗҫ. Chuvash.Org сайтӑн тӗп администраторӗ те вӗсемпе пӗрле кайса килчӗ.
Чунҫӳрев утӑн 5-мӗшӗнче пуҫланчӗ. Чи малтан ҫула тухнӑскерсем Ҫеҫпӗл Мишшин ҫуралнӑ ялне кӗрсе тухрӗҫ — паллӑ сӑвӑҫ ҫуралнӑранпа кӑҫал 110 ҫул ҫитнӗ! Кайран Митта Ваҫлейӗн, Геннадий Айхи вилтӑприйӗсем ҫине ҫитсе вӗсене асӑнчӗҫ, Тикеш хулашпа паллашрӗҫ. Пӗрремӗш кун Кӑнна Кушкинче вӗҫленчӗ — Иван Яковлев ҫуралнӑ ялӗнче музейпе паллашрӗҫ, ҫула тухнӑ артистсем концерт кӑтартрӗҫ, Шупашкарти Ҫеҫпӗл Мишши музейӗн заведущийӗ Антонина Андреева кӑвар чӗреллӗ поэтӑн кун-ҫулӗпе, унӑн сӑввисемпе паллаштарчӗ.
Иккӗмӗш кунне чунҫӳревҫӗсем Чӗмпӗр урлӑ Самар облаҫӗнчи Ухинкел ялне кайрӗҫ. Шел те, ку кун Чӗмпӗрти чӑваш шкулӗнче музей ӗҫлеменнине пула Чӗмпӗрте чарӑнса тӑрасси пулмарӗ.
Чӗмпӗрте Чӑваш Республикипе Ульяновск облаҫӗ хушшинче «Диалог культур» ятпа культура ҫыхӑнӑвӗсене анлатма Килӗшӳ туса ҫирӗплетрӗҫ. Ҫак тӗллевпе Чӗмпӗре Шупашкартан делегаци пырса кайрӗ: культура министерӗн ҫумӗ Казакова Т.В., пай пуҫлӑхӗ Краснов М.Н., ЧПУ доценчӗ Абрамов В.А., РФ тава тивӗҫлӗ художникӗ В.П.Нагорнов.
Ҫак Килӗшӳ тӑрӑх Культура программи Ульяновск облаҫӗнче чӳк уйӑхӗччен тӑсӑлмалла. Унта ҫыравҫӑсен, ӳнерҫӗсен тата ытти пултарулӑх ҫыннисен тӗлпулӑвӗсем иртмелле.
Чӗмпӗрсем умӗнче Чӑваш патшалӑх академи ансамблӗ пысӑк концерт кӑтартрӗ.
Пушӑн 20-мӗшӗнче Шупашкарта ЧНК хӑйӗн VII пухӑвне ирттерӗ. Раҫҫей тӑрӑхӗнчи чӑвашсем К.В. Иванов ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх академи драма театрӗнче пухӑнӗҫ. Мероприяти 11 сехетре пуҫланӗ.
Пухӑва 500 ҫын патнелле пуҫтарӑнӗ. Вӗсенчен 102 делагат — Раҫҫейри 29 регионтан, тата 6 ют патшалӑхран килӗ. Чи пысӑк ушкӑн Чӑваш ҫӗрӗнчен пулӗ — 230 ҫын. Ҫавӑн пекех пысӑк ушкӑнсем Тутарстанран, Пушкӑртран, Ӑремпурк, Самар, Свердловск, Тӗмен, Чӗмпӗр облаҫӗсенчен пулӗҫ. Мускавпа Питӗрти ушкӑнсен йышӗ те пысӑк пулӗ.
Пухура пӑхса тухма палӑртнӑ ҫивӗҫ ыйтусем: 2010 ҫулта Раҫҫей ҫыравне ирттерессипе ҫыхӑннисем, ЧНК уставне улшӑнусем кӗртесси.
Хӑнасем ҫавӑн пекех пушӑн 19-мӗшӗнче Я.Г. Ухсай ячӗллӗ культура керменӗнче ирттерме палӑртнӑ чӑваш костюмӗн уявне хутшӑнӗҫ.
Пушӑн 21-мӗшӗнче Чӑваш наци музейӗнче пухӑва килнӗ делегатсем республикӑри вӗренӳ заведенийӗсен представителӗсемпе тӗл пулӗҫ — чӑвашсем йышлӑ пурӑнакан тӑрӑхсем валли культурӑпа вӗрентӳ учрежденийӗсем валли вӗрентекенсене хатӗрлес ӗҫе пӑхса тухӗҫ.
Ирхи Хусан. Чӳкӗн 15-мӗшӗ. Чӳк уйӑхне кура сивӗтме пуҫланӑ ҫанталӑк. Халӑхсен хушшинчи туслӑх ҫурчӗ. Шӑп та лӑп ҫак вӑхӑтра, ҫак ҫуртра «Сувар» хаҫат 15 ҫул тултарнӑ ятпа Раҫҫейӗн тӗрлӗ регионти журналистсемпе хаҫатҫӑсем хушшинче ҫавра сӗтел иртрӗ. Пирӗн сайтран ҫак сайтӑн тӗп администраторӗ Николай Плотников хутшӑнчӗ.
Хутшӑнакансем хушшинче «Хыпар» хаҫатӑн тӗп редакторӗ А.П. Леонтьев, Пушкӑртра тухса тӑракан «Урал сассин» тӗп редакторӗ Михайлов Ю.Н., Чӗмпӗрти «Канаш» хаҫатӑн тӗп редакторӗ Ларионов Н.Н., Пушкӑртстанра тухакан «Аван-и» радиокӑларӑмӑн редакторӗ Никитина Т.П, «Сувар» хаҫатӑн малтанхи радакторӗсемпе ӗҫченӗсем тата халӗ ӗҫлекен журналистсем пулчӗҫ. Ҫавра сӗтеле, паллах, «Сувар» хаҫатӑн тӗп редакторӗ Константин Малышев ертсе пычӗ.
Ҫавра сӗтелте хаҫатсен ӗҫӗнче тӗл пулакан йывӑрлӑхсене, вӗсемпе кӗрешмелли мелсене сӳтсе яврӗҫ. Чи пысӑк тема вырӑнӗнче хаҫатсен тиражӗ пулчӗ.
Паян Чӑваш Ене икӗ кунлӑха Федеративлӑ Намуби Республикин элчи Самуэль Кавето Мбамбо килсе ҫитнӗ.
Паян вӑл Чӑваш Республикин ял хуҫалӑх тата физкультура, спорт тата туризм Министерствисене ҫитсе курма палӑртнӑ.
Чӑваш ҫӗрне элчӗ Намубири пӗр хулапа Шупашкар хушшинчи тӑванлӑ хутшӑнусем ҫирӗплетме килнӗ. Ҫавӑн пекех суту-илӳпе, культура ҫыхӑнӑвӗсене те сӳтсе явма палӑртнӑ.
Хыпар ҫӑлкуҫӗ: Чӑваш Енӗн экономикӑллӑ аталанӑвӗн Министерстви
Тунтикун Чӑваш Ене виҫӗ кунлӑха Краснодар Ен делегацийӗ ҫитрӗ.
Делегаци пысӑк, сӑмахран, сывлӑха упрассипе ӗҫлекеннисем шутне ҫаксем кӗреҫҫӗ: Краснодар Ен администраци пуҫлӑхӗн ҫумӗ Золина Галина Дмитриевна, тӑрӑхӑн сывлӑха упракан департамент пуҫлӑхӗ Алексеенко Сергей Николаевич, Краснодар Енӗн ҫемье политикин депатртаменчӗн пуҫлӑхӗ Ковалева Татьяна Федоровна, Краснодар Енӗн халӑха социаллӑ енчен хӳтлӗх паракан департамен пуҫлӑхӗн ҫумӗ Бег Малайчет Меджидовна, Краснодар Енри сиплев учрежденийӗсенчи тӗп тухрӑмсем кӗреҫҫӗ. Унсӑр пуҫсӑр делегацире культура, вӗрентӳ, тата ытти пайра тӑрӑшакан ҫынсем кӗреҫҫӗ.
Краснодар Ен хӑнисем Республикӑри нумай учреждени ӗҫӗсемпе паллашрӗҫ, районсемпе хуласене те ҫитсе курчӗҫ. Сӑмахран, вӗренӳ енӗпе кӑсӑкланаканнисем Шупашкарти 40-мӗш, 59-мӗш шкулсемпе, 5-мӗш гимназипе паллашрӗҫ. Сывлӑха упрас енӗпе ӗҫлекеннисем Шупашкарта вырнаҫнӑ тӗп хула пульницине, 1-мӗш клиника пульницине, васкавлӑ пулӑшу станцине, 2-мӗш хула пульницине, Шупашкар районӗн тӗп пульницине ҫитрӗҫ, пӗтӗмӗшле практика тухтӑрӗсен офисӗсемпе паллашрӗҫ.
-1.7 °C